W deszczowe przedpołudnie, w sobotę 6 września, odwiedziliśmy las jodłowo-bukowy. Wędrowaliśmy w stronę grzbietu Magury Małastowskiej. Tam las powoli zamienia się w buczynę z domieszką jodeł, świerków i jaworów, by przejść w stosunkowo ubogi gatunkowo obszar, który możemy nazwać oligotroficznym (tzn. ubogim, gdzie tylko niewiele osobników może się wyżywić). Takie środowisko jest charakterystyczne dla pierwotnych lasów, jakie możemy jeszcze spotkać choćby w Puszczy Białowieskiej. Jest ono cechą dawnej przyrody, a Magura Małastowska w partii szczytowej jest takim właśnie obszarem.*
Uczestnicy spaceru na tle najstarszej jodły rosnącej w lesie niedaleko Nowicy, 6 września 2025 r., fot. I. Osadnik
Na stronie internetowej Magurskiego Parku Narodowego opublikowana jest mapa z lat 70. ubiegłego wieku, gdzie są zaznaczone naturalne drzewostany. Z mapy wynika, że w partii grzbietowej Magury był w tym czasie naturalny las.
Ta mapa pokazuje, że wbrew powszechnemu twierdzeniu, przed I wojną światową (i w jej trakcie) nie został całkowicie wycięty drzewostan "pierwotny". Od jesieni 1914 r. do wiosny 1915 r. linia frontu przebiegała wzdłuż drogi Małastów-Konieczna. Jeżeli wtedy zostały wycięte lub zniszczone jakieś drzewa, to raczej na północno-wschodnim i południowo-wschodnim stoku Magury, czyli na przedpolu, by umożliwić obserwację i prowadzenie ognia. W zasadzie to raczej nie było potrzeby wycinania drzew, bo w okolicy były też pastwiska i łąki chłopów z Małastowa. Drewno pozyskane "na zapleczu frontu" mogło zostać użyte do budowy umocnień, ale raczej niewiele, bo obrona oparta była na rozproszonych punktach umocnionych. Dlatego do dzisiaj można spotkać potężne buki, będące świadkami tego pierwotnego lasu.
Najstarszy buk rosnący Na Magurze Małastowskiej, świadek dawnych drzewostanów, fot. A. Chlebicki
Rosną tu dwa najstarsze buki oraz największa w całej Magurze jodła o obwodzie 412 cm! Spokój i trudne warunki stanowią ważny element obecności gatunków stenotopowych, czyli takich, które wymagają dużej przestrzeni, ubogiego środowiska i niewielkiej konkurencyjności, np. rysia i puchacza. Takie warunki panują w lesie bukowym, na granicy pionowego zasięgu, gdzie orliki krzykliwe wybierają miejsca na gniazda.
Charakterystyczną cechą bukowych lasów Magury jest obecność na pniach mchów, które sięgają nawet 10 metrów od podłoża, fot. A. Chlebicki
Wśród organizmów zamieszkujących pnie bukowe są owady, m.in.: niezwykle rzadka nadobnica alpejska, biegacz Urlichiego, trzmiel gajowy, a także grzyby, jak boczniak łyżkowaty czy włośniczka szorstko zarodnikowa.
Na Magurze pojawiły się, niestety, pierwsze obce gatunki, jak turzyca orzęsiona, trzcinnik piaskowy
i mięta długolistna, na której buszowała stonka miętówka. Wszystkie one wkraczają do lasów Magury wzdłuż dróg. Duże ich zagęszczenie spotkamy w okolicach schroniska i przy stacji narciarskiej, znajdujących się pod szczytem Magury. W planach jest postawienie tam wieży widokowej, co przyniesie więcej szkód niż pożytku i spowoduje na dodatek wnikanie kolejnych obcych gatunków do lasów Magury.
W 1975 r. Polski Komitet Ochrony Przyrody i Jej Zasobów PAN oraz Polskie Towarzystwo Leśne postulowały utworzenie na obszarze Magury Wątkowskiej i Magury Małastowskiej parku narodowego. Twórcami tej koncepcji byli profesorowie: J. B., Faliński, S. Kozłowski S. Smólski. Niestety, przez ostatnie 50 lat nie powstał tutaj nawet rezerwat. Nie świadczy to dobrze o świadomości przyrodniczej decydentów. Nie powiodła się również próba utworzenia Parku Krajobrazowego Beskidu Niskiego, podjęta w 2017 r. przez Fundację Dziedzictwo Przyrodnicze z Przemyśla. Na naszych oczach bezcenny obszar przyrodniczy zamienia się powoli w uprawę leśną, co dominuje w całej Polsce.
Gatunki chronione zaobserwowane na Magurze Małastowskiej.
Płazy:
• Ropucha szara (bufo bufo )- penetruje dno lasu bukowego,
• Kumak górski, (bombina bombina) - występuje w zbiornikach astatycznych (charakteryzujący się nieregularnymi i często bardzo znacznymi zmianami poziomu wody).
Ptaki:
• Puszczyk uralski (strix uralensis)- duża sowa często spotykana w masywie Magury Małastowskiej,
• Dzięcioł duży (dendrocopas major) ślady żerowania tego dzięcioła noszą niemal wszystkie leżące pnie buków.
Owady:
• Mrówka ćmawa (formica polyctena) - jest to drapieżny gatunek, operujący także w koronach drzew, który tworzy kolonie poligyniczne (tzn. społeczeństwa z wieloma królowymi); odżywia się często spadzią. Na szczycie Magury znajduje się 5 kopców mrówki ćmawej,
• Żuk gnojak Geotrupes stercorarius - pospolity w lasach gatunek koprofag odżywiający się odchodami zwierząt trawożernych, głównie końskimi,
• Nadobnica alpejska (rosalia alpina) - jest niezwykle rzadko spotykanym owadem saproksylicznym (czyli ściśle związanym z martwym drewnem). Podłożem żerowania larw nadobnicy są głównie martwe buki, czasem żeruje też na jaworach, wiązach, jesionach. W naszym regionie został odnotowana w okolicach Ropek, Wysowej, Regietowa, Izb oraz południowej części nadleśnictwa Gorlice,
• Trzmiel gajowy Bombus lucorum - odwiedza kwitnące jeżyny w lesie,
• Trzmiel leśny (bombus pratorum) - pojawia się na kwiatach jasnoty.
Grzyby:
• Boczniak łyżkowaty (pleurotus pulmonarius) – jadalny, rzadko spotykany, ma charakterystyczny anyżkowy zapach,
• Włośniczka szorstko zarodnikowa (scutellinia trechispora),
• Gęstoporek cynobrowy (pycnoporus cinnabarinus) niejadalny, rzadko spotykany.
* spacer prowadził i relację przygotował Andrzej Chlebicki