Barwinek (fot. domena publiczna)
Symbol nieśmiertelności, wieczności i raju. Dawniej zwany fiołkiem czarownika. Trujący i leczniczy. W sekretnym kodzie kwiatowym oznacza „słodką pamięć”. Barwinek!
Kwiat barwinka (fot. domena publiczna)
Jak to się dzieje, że spośród wielu roślin ta jedna przyciąga naszą uwagę? Myślę, że nasi przodkowie zauważyli barwinek, gdy nastała jesień i jednoroczne rośliny straciły kolory. Liście barwinka pozostały zielone i błyszczące. Bo są w pewnym sensie nieśmiertelne. Jak zwróciłem uwagę na tę roślinę? Myślę, że ma to związek z moimi odwiedzinami łemkowskich cmentarzy. Barwinki często rosną na terenach zniszczonych wsi i zapomnianych cmentarzy. Potem tropy się rozgałęziły i teraz prowadzą mnie w nieprzewidywalne regiony. Barwinek stał się, na swój sposób, moim przewodnikiem po karpackich ścieżkach.
Barwinek na cmentarzu łemkowskim w Świerzowej Ruskiej (fot. Lonia D.)
Ziemia - ta panna młodabarwnikowe wieńce
wije
pogubione po lasach
po wsze czasy
zaślubia
zapomnienie
błękitem barwinka
zarasta
kapliczki łemkowskie
cmentarze
krzyże
Alicja Mojko, 23 listopada 2014
Odrobina magii i trochę medycyny
Barwinek. Pokrój rośliny (fot. domena publiczna)
W czasach Apulejusza miano barwinek za ziele magiczne. Utrzymywano, że przeciwdziała opętaniu przez diabła i chorobom wywoływanym przez demony. Dobry był na ukąszenia jadowitych węży i dzikich bestii. Chronił też przed zazdrością i rzuceniem uroków. Święty Albert Wielki, doktor Kościoła żyjący w XIII w., znany z zamiłowania do botaniki i alchemii, utrzymywał, że - utarty z dodatkiem dżdżownic i ziela rojnika - ma barwinek moc wywoływania miłość pomiędzy kobietą i mężczyzną. Ale znacznie wcześniej, bo w I i II w n.e. greccy lekarze Dioskurydes i Galen, używali naparów z ziela barwinka do celów medycznych. Niedawnymi zaś czasy z barwinka wyizolowano ponad 50 alkaloidów! Mają one wiele właściwości, miedzy innymi aktywują układ immunologiczny, poprawiają krążenie mózgowe, a także obniżającą poziom glukozy we krwi. Wykorzystywane są również w leczeniu onkologicznym - hamują rozrost tkanek nowotworowych.
Vinca
Vinca minor (fot. domena publiczna)
Karol Linneusz, osiemnastowieczny przyrodnik i lekarz, opisał pięć gatunków Vinca, czyli barwinka. U nas najczęściej występuje Vinca minor, znany jako barwinek pospolity, a w obszarze śródziemnomorskim rośnie Vinca major. W Polsce barwinek rośnie w dużym rozproszeniu w cienistych lasach. Od czasów średniowiecza często sadzono go na cmentarzach. Na Ukrainie występują oba gatunki barwinka, choć Huculi, Bojkowie i Łemkowie używali w swoich obrzędach głównie barwnika mniejszego. Polska nazwa to barwinek lub lubistek, po łemkowsku barwinok. Włosi nazywają barwinek „centocchio”, sto oczu, ale także „kwiat śmierci” - wianki z barwinka kładziono bowiem na zwłokach zmarłych dzieci. Z kolei Germanie określali barwinek „kwiatem nieśmiertelności”, a na Słowacji kwiaty barwinka dodawano do weselnego kołacza. Powszechnie też uważano, że gdy komu przyśni się żywy barwinek, to będzie wiódł długie i bezpieczne życie. W medycynie ludowej barwinek był używany do usuwania kołtuna.
Cała góra barwinków
Góra barwinków (fot. Lonia D.)
Już od lat chodzę po łemkowskich ścieżkach. Nad łąkami, choć są takie piękne i pełne radości, unosi się nostalgia. Beskid jest szczodry i bogaty - kraina pasterska, pełna niskich gór i rozległych łąk. Lasy i rzeki jeszcze radzą sobie z ludzką zachłannością. Przyroda powtarza prawie te same wzory, nie zważając na ludzkie tragedie. Byłem w Białej Wodzie, dawnej wsi łemkowskiej, gdzie zostało trochę fundamentów, zrujnowane piwniczki i… barwinki. W tomiku pt. „Cała góra barwinków" Jerzego Harasymowicza znajduje się przejmujący wiersz:
Pusto w cerkwi tu tylko słońce i księżyc leżą na posadzce krzyżem.
Drogą zamiast wiernych dziś mrówki idą do cerkwi
I rosną świętym w rękach kwiaty prawdziwe.
Jesienią dach cerkwi na wielkim wietrze
Zakotłował i jak jastrząb uleciał
Dziś strugi łez płyną świętym
Gdy błyskawica przyświeca.
Weselny wianek
Barwinek jest w tradycji Ukrainy - pisze w „Zielniku podróżnym” Marek Styczyński - jednym z najważniejszych elementów roślinnych ślubnego wianka panny młodej. U Stanisława Vincenza – „Na wysokiej połoninie. Barwinkowy wianek” – znajdujemy taki opis: „ trzy barwinkowe wianki włożono do trzech pokoi, w których miały oczekiwać gości z Panną Młodą i jej Oblubieńcem na czele, aby tam zacząć wstępny tan weselny.
W obrzędach weselnych Łemków i Bojków wianek z barwinka był obowiązkowy. Opowiedziano mi jeden ze zwyczajów. Otóż matka panny młodej stawiała swaszce, czyli swatce, na głowie miskę z owsem, bochenkiem chleba i barwinkiem, a następnie zarzucała na to białą chustę, którą wcześniej trzymali za rogi starosta i starościna. Następnie zasiadano do stołu, a swaszka zdejmowała załadowaną misę. Wtedy przywoływano młodego chłopca, zwykle brata któregoś z nowożeńców. Wybierał on kilka pęczków barwinka, które starosta błogosławił. Teraz już swaszka, wraz z pozostałymi kobietami, mogła zaczynać wicie wiankz z owsa i barwinka, dodając cztery główki czosnku. Taki właśnie łemkowski wianek zachował się w muzeum Tadeusza Kiełbasińskiego w Olchowcu. Podarowała go przed śmiercią stara Łemkini. Przez cale lata wisiał ten wianek w jej domu, na haku zrobionym z brony.
Zainteresowanych odsyłamy do: